Soal
BAIK DAN BURUK, BENAR DAN SALAH.
Oleh:
Ki Padmasusastra dalam Layang Serat Madubasa.
Di
terjemahkan oleh: Wong Edan Bagu
Baik
dan buruk, benar dan salah adalah bagian kehidupan kita yang sehari-hari kita
jumpai. Umumnya kita selalu berpendapat kalau baik dan benar adalah saya
sebaliknya yang buruk dan salah pasti orang lain. Manusia kebanyakan masih
menggunakan ukuran seperti itu. Lalu kapan kita mau mengakui bahwa di sana ada
orang yang lebih baik dan lebih benar daripada kita?
Pitutur Jawa di bawah ini. Bersumber dari “Layang Serat
Madubasa” yang ditulis oleh Ki Padmasusastra Ngabehi Wirapustaka di Surakarta,
1912. Tokoh Spiritual jawa yang banyak menginspirasi saya dalam Proses
Laku Hidup dan Kehidupan ini. Kemudian
saya Renungi lalu saya Terjemahan dalam bahasa Indonesia bebas/umum. Selamat
membaca, semoga ada manfaat yang dapat dipetik.
1.
TANAMLAH PIKIRAN DAN PERBUATAN BAIK;
Hukum
alam wis netepake, sapa kang nandur bakal ngundhuh. Dene apa kang diundhuh iya
manut wijine kang ditandur. Yen sing ditandur winih alang-alang, ya aja
ngarep-arep bisa panen pari, iku genah nyalahi kodrat. Mula mumpung isih esuk,
nandura wiji cipta lan panggawe kang becik-becik. Awit elingana, yen akeh
sethithik anak putu kita uga bakal katut melu ngrasakake pahit getire wong kang
bibite ditandur dening wong tuwane.
TERJEMAHAN:
Hukum
alam sudah menetapkan, siapa yang menanam akan memetik hasilnya. Apa yang akan
dipetik tentusaja sesuai dengan apa yang ditanam. Kalau yang ditanam biji
alang-alang ya tidak mungkin memanen padi, karena jelas menyalahi kodrat. Oleh
sebab itu mumpung masih pagi, tanamlah biji pikiran dan perbuatan baik.
Ingatlah sedikit banyak anak cucu kita juga akan ikut merasakan pahit getirnya
orang yang bijinya ditanam oleh orang tuanya.
2.
MANUSIA LEBIH SUKA BERBUAT BURUK DARIPADA BAIK;
a.
Ala karo becik pilih endi, aja koarani mokal, tlusuren igamu dhisik, satemene
manungsa dhemen ala tinimbang karo becik, dadi yen diarani ala: ginjal-ginjal.
TERJEMAHAN:
Baik
dan buruk pilih mana? Jangan katakan tidak mungkin. Cobalah telusuri igamu.
Sebenarnya manusia lebih suka buruk daripada baik. Jadi kalau dikatakan buruk:
Menjingkat.
Keterangan:
Iga kalau ditelusuri terasa geli sehingga kita menjingkat (ginjal-ginjal)
b.
Ora ana piwulang sing akon anglakoni panggawe ala, kajaba layang Jiljalaha.
Yagene pijer gawe piwulang becik bae, malah: ma: papat, (madat, madon, main,
minum) isih kurang diwuwuhi têlu, dadi pitu, wong wis ora digugu gawene apa.
Sok mangkonoa wong iku wis sumurup marang ala becik, mung sing didhemeni
nglakoni panggawe ala, atine bungah, gelis ketutugan karepe, sanadyan kaduwung
ing buri ditemah, nekad arane, piwulange iya aran nekad.
TERJEMAHAN:
Tidak
ada pitutur yang menyuruh berbuat buruk (kecuali dalam buku Jiljalaha. Mengapa
banyak membuat pitutur baik saja, malah ma empat (madat, madon, main, minum)
masih kurang. Ditambah tiga menjadi tujuh. Ya tidak dituruti, mau apa?Walau
begitu sebenarnya orang sudah tahu mana yang baik dan mana yang buruk. Hanya
yang disukai melakukan yang buruk. Hatinya senang, maksudnya cepat kesampaian,
walaupun menyesal di kemudian hari. Itu namanya nekad, dan pituturnya juga
nekad
Keterangan:
Dalam buku Jiljalaha: isinya pitutur kebaikan tetapi cara menyampaikan dengan kebalikannya,
yaitu menyuruh berbuat salah
c.
Becik iku ora tedhas ing ala, suprandene arang sing dhemen anglakoni panggawe
bêcik.
TERJEMAHAN:
Kebaikan
tidak bisa dikalahkan keburukan. Walau demikian jarang orang yang mau melakukan
perbuatan baik
3.
TIDAK BISA MENGATAKAN BURUK KALAU BELUM TAHU BAIK;
Ora
bisa ngarani: ala, yen durung sumurup ing becik, mangkono uga kosokbaline.
TERJEMAHAN:
Kita
tidak bisa mengatakan buruk kalau belum tahu baik seperti apa; demikian pula
sebaliknya
4.
KALAU BARANG KITA PILIH YANG BAIK, KALAU KELAKUAN PILIH YANG BURUK;
Pilih
endi ala karo becik. Aneh pitakonanmu. Ora aneh, yen barang kowe mesthi milih
kang becik, nanging yen kalakuan, kowe milih sing ala, aja selak.
TERJEMAHAN:
Pilih
mana buruk dan baik? Aneh pertanyaanmu. Tidak aneh. Kalau barang, kamu pasti
pilih yang baik. Tetapi kalau kelakuan kamu pilih yang buruk. Jangan ingkar.
5.
PERBUATAN BAIK DAN BURUK: DUA-DUANYA AKAN KETAHUAN;
Becik
ketitik ala ketara, sarèhning ala becik mesthi bakal kawanguran, perlune apa
nglakoni panggawe ala.
TERJEMAHAN:
“Becik
ketitik ala ketara”. Mengingat perbuatan baik dan buruk pasti akan ketahuan,
apa perlunya melakukan perbuatan buruk?
6.
BERBUAT BAIK: LANGGENG;
a.
Ora ana barang langgeng, mung kabecikan kang ora bisa sirna, sanadyan kang gawe
becik wis ana ing jaman kailangan, kabecikane iya ora bisa ilang, isih
ditinggal ana ing ngalam dunya, wong kang duwe lelabetan mangkono, iku
unusaning manungsa, patut dadi sudarsananing ngaurip.
TERJEMAHAN:
Tidak
ada barang yang langgeng. Hanya kebaikan tidak bisa sirna, walaupun yang
berbuat baik telah meninggal. Kebaikannya juga tidak hilang, masih ditinggal di
dunia. Orang yang punya pengabdian seperti itu adalah orang baik, patut
diteladani dalam kehidupan.
b.
Kabecikan langgeng: iku mitulungi marang wong kajantaka, ora oleh tetempuh
pitunane.
TERJEMAHAN:
Kebaikan
langgeng: Adalah menolong orang celaka. Kerugian yang dikeluarkan tidak
mendapat ganti.
7.
BERBUAT BAIK: TANPA PAMRIH DAN TAK PERLU DIPAMERKAN;
a.
Nglakoni kabecikan genti winales ing kabecikan, mung oleh tembung tanggap
tarung: becik binecikan dadi lagi jamak bae, utamane nglakoni kabecikan kang
tanpa pamrih, gandane ngambar nganti tutug ing suwarga.
TERJEMAHAN:
Melakukan
kebaikan dan dibalas kebaikan, hanya timbal balik: baik, dibaiki. Jadi
wajar-wajar saja. Yang utama adalah melakukan kebaikan yang tanpa pamrih.
Baunya semerbak sampai ke sorga
b.
Yen kowe gawe kabecikan, simpenen ana ing pethi, soroge titipna ing liyan,
supaya kowe ora bisa ambukak isining pethi kabecikan, awit yen kowe kang bukak,
gandane: mambu, yen wong liya: arum.
TERJEMAHAN:
Kalau
kamu berbuat kebaikan, simpanlah dalam peti, kuncinya titipkan orang lain,
supaya kamu tidak bisa membuka isinya peti kebaikan tersebut. Sebab kalau kamu
yang membuka, baunya busuk, sedangkan kalau orang lain yang membuka, baunya
harum
8.
KEBAIKAN ORANG TULIS DI HATI DAN KEBAIKAN SENDIRI TULIS DI TANAH;
Kabecikaning
liyan tinulisa ing ati supaya nabet ora bisa ilang ing salawas-lawase, nanging
kabecikane dhewe tinulisa ing lemah supaya gelis ilang tabete sirna tanpa
tilas.
TERJEMAHAN:
Kebaikan
orang lain tulislah di hati supaya bekasnya tidak hilang selama-lamanya. Tetapi
kebaikan kita sendiri tulislah di tanah supaya bekasnya cepat hilang, sirna
tanpa jejak.
9.
PERBUATAN BAIK: RAJA TIDAK TAHU TETAPI ALLAH TAHU;
Aja
sumelang anglakoni panggawe becik, sanadyan ora kauningan ing panjenengan nata
dening kawaranan, ananging Gusti Allah anguningani saparipolahmu, bonggan sira
ora pandhak mari anglakoni panggawe becik, dhemen anglakoni panggawe ala, ora
ngandel marang pitulungan Allah kang durung tumiba.
TERJEMAHAN:
Jangan
ragu melakukan perbuatan baik, walaupun tidak diketahui raja, tetapi Allah
mengetahui apa saja yang kau lakukan. Salahmu sendiri kalau kamu tidak mau
melakukan perbuatan baik dan suka melakukan perbuatan buruk, tidak percaya
kepada pertolongan Allah yang belum datang saat ini
10.
MERASA BENAR BELUM TENTU BENAR;
Sanadyan
pangrasane wis nindakake panggawe bener, nanging wong akeh ora ngrujuki, iku
pratandha yen luput, aja puguh pikiren dhisik dinganti ketemu.
TERJEMAHAN:
Walaupun
kita merasa sudah melakukan perbuatan benar, tetapi kalau banyak orang yang
tidak setuju, berarti perbuatan kita salah. Jangan mempertahankan diri,
pikirkanlah lagi sampai ketemu
11.
TIDAK ADA GUNANYA MENYALAHKAN ORANG SALAH;
Ora
ana wong ngaku luput, sanadyan ing batin wis sumurup dhewe ing lair iya isih
ngaku bener, awit saka iku ora ana perlune pisan-pisan nutuh wong keluputan,
luput-luput salin babah dadi padu salin mungsuh.
TERJEMAHAN:
Tidak
ada orang mengaku salah, walaupun dalam hatinya tahu kalau salah, ya tetap
mengaku benar. Oleh sebab itu apa manfaatnya menyalahkan orang yang salah;
salah-salah menimbulkan pertengkaran dan tambah musuh
12.
DI DUNIA INI SEMUA SALAH, KECUALI SAYA;
Ora
ana wong ora rebut bener, apa sing kolakoni ing salawase iku luput, nyatane yen
mangkono, bocah dolanan tansah arebut bener, saupama ora ana sing nakal,
amesthi tanpa gumeder, awit bener lupute ora bisa awor ngalela dhewe-dhewe,
dadi ing dunya iki kaeping manungsa mung diiseni luput, benere disingidake
primpen arep dianggo dhewe.
TERJEMAHAN:
Tidak
ada orang tidak berebut benar. Apa yang kau lakukan akan selalu salah.
Nyatanya, anak bermain selalu berebut benar. Seandainya tidak ada yang nakal,
permainan tidak ramai karena benar dan salah tidak bisa campur, berdiri
sendiri-sendiri. Maunya manusia, dunia ini hanya diisi kesalahan. Kebenaran
disembunyikan rapi, mau dipakai sendiri.
13.
HAL BENAR HARUS DIPEROLEH MELALUI PERBUATAN BENAR;
Bener
iku dadi rebutaning ngakeh, nanging panggayuhe akeh kang disangkani saka
panggawe luput, rumasane gelis kecandhak, saupama panggayuhe mau disangkani
saka panggawe becik, kira-kira mesthi dadi becik temenan, murni ing
salawas-lawase, sanadyan lawas kecandhake.
TERJEMAHAN:
Benar
itu jadi rebutan orang banyak, tetapi cara memperolehnya ada yang melalui
perbuatan salah, karena lebih cepat tercapai. Seandainya cara memperolehnya melalui
jalan yang benar, kira-kira akan jadi betul-betul baik, bersih selamanya,
walaupun untuk mencapainya perlu waktu lama
14.
KESALAHAN TEMAN: DIKOREKSI ATAU TIDAK?
Ambenerake
kaluputaning kancane: ora mesthi katarima, nanging yen ora ambenerake: cacad,
duwe kandhutan ala supaya awake katon becik, ora sumurup yen becike bisa
malicat saka duwe kandhutan ala mau. Kapenake kudu mawang langit lan nganggo
empan papan.
TERJEMAHAN:
Mengoreksi
kesalahan teman belum tentu diterima. Tetapi kalau tidak dikoreksi, kita juga
salah, karena berarti kita punya maksud jelek supaya kita kelihatan baik,
padahal baik kita itu bisa menyesatkan. Jadi perlu dipertimbangkan secara
bijaksana melihat waktu dan tempatnya
15.
ORANG BERUNTUNG SELALU BENAR;
Wong
iku yen lagi tinunggu ing begja saparipolahe kudu kabenean, carta malah tinulad
ing akeh, beda karo wong kang lagi tininggal ing begja, sanadyan anglakoni
panggawe bener iya linuputake ing akeh, ananging wong yen wis anglakoni bener,
arep golek apa maneh, apa bakal mundur golek kabeneran: aneh, apa sungsang
buwana balik: tangeh. Ujaring sujana angere isih ana pati, ora ana barang
langgeng.
TERJEMAHAN:
Manusia
kalau sedang beruntung, apapun selalu benar, malah diikuti orang banyak. Lain
dengan orang yang sedang dijauhi keberuntungan. Walaupun ia melakukan perbuatan
yang benar, tetap saja disalahkan orang banyak. Tetapi orang yang melakukan
perbuatan benar, mau cari apa lagi? Kalau mengundurkan diri dari melakukan
kebenaran, kan aneh. Kalau mau melakukan sebaliknya, tidak mungkin. Tetapi kata
para bijaksana, selama masih ada kematian, barang yang langgeng itu tidak ada.
16.
MENGAKUI KESALAHAN: ADALAH PLAN B;
Ngakoni
kaluputan iku metu saka ing pakewuh kang kaping pindho, dening pakewuh kang
kapisan wis linakonan rampung, nanging arang sing gelem, dipilampu angrakit
tembung kang bisa ngaling-alingi utawa ngilangake kaluputane golek bener, ora
sumurup yen wetuning uni utawa pratingkah luput, padha lan tibaning balang ing
kalen, ora bisa bali.
TERJEMAHAN:
Orang
mengakui kesalahan adalah melaksanakan rencana kedua. Rencana pertama sudah
dilaksanakan dan sudah selesai, merakit kalimat untuk menutupi atau
menghilangkan kesalahannya, mencari benarnya sendiri. Tidak tahu kalau ucapan
yang dikeluarkan sama dengan membuang batu di selokan. Tidak bisa kembali.
KESIMPULANYA:
Orang
lain lah yang menilai bahwa kita ini baik dan benar, bukan diri kita sendiri.
Berbuat baik kalau sudah terbiasa sebenarnya menyenangkan. Hanya mengawalinya
yang berat. Mengakui kesalahan seharusnya Plan A bukan Plan B. Berbuat benar
juga tidak mudah. Kalau kita sudah membiasakan diri dengan berbuat benar, ada
satu kendala yang kita hadapi yaitu situasi Bener ning ora pener. Inilah
romantika kehidupan karena kita juga harus empan papan dalam melakukan sesuatu.
He
he he . . . Edan Tenan. Salam Rahayu kanti Teguh Slamet Berkah Selalu Lurr.
Ttd:
Wong Edan Bagu
Pengembara
Tanah Pasundan
Tidak ada komentar:
Posting Komentar