Soal
MENCELA Atau NGRASANI.
Oleh:
Sri Sunan Pakubuwana IV dalam Serat Wulangreh
Di
terjemahkan oleh: Wong Edan Bagu
MENCELA
(memaoni, nacad) termasuk salah satu perilaku bicara tidak terpuji yang sering
kita lakukan. Sri Sunan Pakubuwana IV dalam Serat Wulangreh memasukkan “memaoni
ini dalam “Sesiku telung prakara” Membicarakan
orang lain (ngrasani) pada umumnya yang dibicarakan juga hal-hal buruk
(celaan). Ngrasani baik itu amat jarang. Dalam Serat Wulangreh, pupuh Durma
bait ke 8 disebutkan ...... sira menenga; aja sok angrasani. Lengkapnya sebagai
berikut:
8.
ingkang eling angelingêna ya marang sanak kônca kang lali dèn nêdya raharja
mangkana tindakira yèn datan kaduga uwis sira mênênga aja sok angrasani.
Kembali
ke peribahasa Indonesia yang mengatakan “Mulutmu harimau kamu” demikian pula
“Berbicara peliharalah lidah, berjalan peliharalah kaki”, maka perilaku suka
mencela, baik di balik punggung (ngrasani) maupun berhadapan muka, sebaiknya
kita kurangi sebanyak-banyaknya, karena pada akhirnya kita sendiri yang akan
rugi.
Pitutur
Jawa di bawah ini. Bersumber dari Sabda Pangandikaning Sri Sunan Pakubuwana IV
dalam Serat Wulangreh. Beliau adalah Tokoh Spiritual jawa yang banyak
menginspirasi saya dalam Proses Laku
Hidup dan Kehidupan ini. Kemudian saya Renungi lalu saya Terjemahan
dalam bahasa Indonesia bebas/umum. Selamat membaca, semoga ada manfaat yang
dapat dipetik.
1.
MENGAPA MENCELA?
a. Geneya akeh wong kang dhemen nyatur alaning
liyan lan ngalembana awake dhewe? Sebabe ora liya marga wong-wong sing kaya
ngono mau ora ngerti yen penggawe mau klebu pakarti kang ora prayoga, mula
perlu dingertekake. Awit yen ora enggal-enggal nyingkiri pakarti kang ora becik
mau, wusanane dheweke kang bakal diemohi dening pasrawungan.
TERJEMAHAN:
Mengapa
banyak orang yang suka membicarakan kejelekan orang lain dan memuji dirinya
sendiri? Tidak lain karena orang tersebut belum tahu kalau perilaku tersebut
termasuk perbuatan yang tidak benar, oleh sebab itu perlu diberi pengertian.
Karena apabila tidak segera menyingkiri perbuatan tercela tersebut pada
akhirnya orang itu akan dijauhkan dari pergaulan.
b. Karepe wong nyatur alaning liyan iku beteke
mung arep nuduhake becike awake dhewe. Yen sing diajak nyatur wong kemplu,
pamrih sing kaya mangkono mesti katekane. Nanging tumraping wong mursid: “Wong
kang ngumbah rereged ing awake sarana migunakake banyu peceren malah saya nuduhake
blentonge pambegane”
TERJEMAHAN:
Maksud
menjelekkan orang lain sebenarnya untuk menunjukkan kebaikan diri sendiri.
Kalau yang diajak bicara orang tolol, maksud tersebut akan kesampaian. Tetapi
untuk orang mursyid: “Mencuci kotoran dengan air comberan hanya akan
menunjukkan kotornya kelakuan sendiri”.
c.
Wong kang nduweni watak tansah njaluk benere dhewe iku adate banjur kathukulan
bendhana seneng nenacad lan ngluputake marang panemu sarta tindak tanduke wong
liya. Mendah becike yen wong sing kaya mangkono mau kala-kala gelem nggraita
ing njero batine: “mbokmenawa aku sing kleru, mula coba dak tlitine klawan adil
sapa sing sejatine nyata-nyata bener”
TERJEMAHAN:
Orang
yang mempunyai watak selalu merasa benar sendiri umumnya juga mempunyai
tambahan watak suka mencela dan menyalahkan pendapat dan perilaku orang lain.
Alangkah baiknya kalau orang seperti itu kadang-kadang mau berpikir dalam
hatinya: “Jangan-jangan saya yang salah. Coba saya teliti lebih adil siapa yang
sejatinya benar”.
2.
MENCELA ITU NIKMAT;
Ora
ana sêgêring awak kaya wong nyatur alaning wong, ambêcikake awake dhewe, upama
ora nyatur bae kêpriye: êmoh awake, mundhak ora sumyah.
TERJEMAHAN:
Tidak
ada yang terasa lebih nyaman di badan selain mencela kejelekan orang dan memuji
diri sendiri. Misalnya tidak usah mencela bagaimana? Tidak mau! Nanti badan
tidak terasa segar
3.
MENCELA ITU MUDAH;
a.
Nacad alaning wong iku gampang bangêt. Siji mangkene, loro mangkono, nanging
anggunggung cacade dhewe adate ora kobêr.
TERJEMAHAN:
mencela
itu amat mudah. Satu begini, dua begitu. Tetapi menjumlah cacad sendiri
biasanya tidak sempat
b.
Maoni iku panggawe kang gampang dhewe, nanging waonane mau apa bênêr têmênan,
durung karuwan.
TERJEMAHAN:
Menasihati
(plus mencela) itu pekerjaan yang paling mudah. Masalahnya apa yang kau
nasihatkan belum tentu benar
c.
Nyatur alaning wong iku gampang. Dening apa ? mung dening paitan kacunggah
sarta atine bungah, wah ora dirungu ing wonge kang dirasani, upama anaa wonge
kang dirasani: ora mêngkono, banjur malik ilat liru ngalêm, iku wis dadi
oyoding atine manungsa, mulane aja gèt-gètên ngrungu panyaturing wong, awit
wong kang nyatur iku iya isih dicatur ing wong liyane manèh. Liding gunêm, sok
anaa wong dhêmên nyatur: atine èlèk: aja kopêraki.
Mencela
keburukan orang lain itu mudah. Modalnya hanya tega dan suka serta tidak
didengar oleh yang bersangkutan. Andaikan yang dibicarakan ada, lidah dibalik
menjadi memuji. Hal itu sudah mengakar di hati manusia. Oleh sebab itu tidak
usah terlalu kaget kalau ada orang suka “ngrasani”. Di tempat lain ia jugta
dibicarakan orang. Kesimpulannya: Orang yang suka membicarakan orang lain
bukanlah orang baik, jangan didekati
4.
JANGAN GAMPANG MENCELA, MEMUJI MAUPUN MENASIHATI;
Yen
micara aja gumampang nelakake penacad utawa pangalembana, luwih-luwih nganti
memaoni. Awit wicaramu durung karuan bener. Sing mesti panacad mau gawe serik,
pangaleme nuwuhake wisa dene waonane ora digugu, kabeh swara ala. Mulane kang
prayoga iku mung meneng, jalaran meneng iku yektine pancen mustikaning ngaurip.
TERJEMAHAN:
Bila
berbicara jangan terlalu mudah mencela atau memuji apalagi menasihati, karena
bicaramu belum tentu benar. Yang pasti celaan akan menyakiti hati, pujian
mengeluarkan bisa dan nasihat tidak dituruti. Semua suara berarti jelek. Maka
lebih baik diam karena diam itu mustikanya kehidupan.
5.
JANGAN CEPAT MENYALAHKAN, CARI DALAM DIRI KITA DULU;
Aja
sok ngluputake, gedhene ngundhat-undhat wong liya, samangsa kita ora katekan
apa kang dadi kekarepan kita. Becike kita tliti lan kita goleki sebab-sebab ing
badan kita dhewe, amrih kita bisa uwal saka dayaning pangira-ira kang ora
prayoga. Kawruhana, yen usadane watak apes sing njalari nganti ora katekan
sedya kita, ora ana liya, ya dumunung ana ing awak kita dhewe.
TERJEMAHAN:
Jangan
suka menyalahkan atau memaki-maki orang lain apabila maksud kita tidak
kesampaian. Lebih baik kita teliti dan cari sebab-sebab di dalam diri kita
sendiri supaya kita bisa terlepas dari prasangka yang tidak semestinya.
Ketahuilah bawa obat sial yang mengakibatkan keinginan kita tidak tercapai
tidak ada selain dalam diri kita sendiri.
6.
JANGAN SEKEDAR MENYALAHKAN TAPI TUNJUKKAN KESALAHANNYA;
a.
Aja sok nyenyamah luputing liyan, luwih becik tuduhna kaluputane kang malah
bisa ngrumaketake rasa paseduluran. Ewasemono aja nganti kowe kesusu mbecikake
kalakuwane liyan, yen awakmu dhewe rumangsa durung bisa ngenggoni rasa sabar
lan tepaslira. Sapa kang wis ngerti lan ngrumangsani marang sakehing dosane, iku
sawijining wong kang wis ngerti marang jejering kamanungsane, manungsa kang
utama.
TERJEMAHAN:
Jangan
suka mencela kesalahan orang lain. Lebih baik tunjukkan kesalahannya. Hal ini
malah bisa mempererat rasa persaudaraan. Walaupun demikian, jangan buru-buru
mengoreksi perilaku orang lain sebelum kamu sendiri memiliki rasa sabar dan
“tepaslira”. Orang yang sudah tahu dan mengakui semua kesalahannya adalah orang
yang mengerti tentang hakekat kemanusiaan, dialah orang yang utama
b.
Nutuh wong kaluputan iku wis cumepak ana ing lambe, yagene ora kotuturi
sadurunge kaluputan.
TERJEMAHAN:
Mencela
kesalahan orang itu sudah tersedia di bibir. Tetapi (sama-sama dari bibir)
mengapa tidak diberi arahan dulu sebelum terjadi kesalahan?
7.
JANGAN CEPAT MENCELA, SIAPA TAHU NANTI JUSTRU KAMU SUKA;
Menawa
kowe durung mangerteni marang bab kang kok anggep ora becik, aja kesusu
ngatonake rasa sengitmu, gedhene maoni lan nglahirake panacad. Awit kawruhana
yen pikirane manungsa iku tansah mobah-mosik lan molak-malik. Apa kang kok kira
ala lan kok gethingi iku ing tembe buri bisa malih kok senengi, kepara malah bisa
dadi gantungane uripmu.
TERJEMAHAN:
Apabila
kamu belum tahu tentang hal-hal yang kau anggap tidak baik, janganlah
tergesa-gesa menunjukkan rasa bencimu atau mengucapkan celaan. Ingatlah bahwa
pikiran manusia itu tidak tetap dan berbolak-balik. Apa yang kau benci dan kau
anggap jelek saat ini, di belakang hari bisa menjadi yang kau sukai malah bisa
menjadi tempat hidupmu bergantung.
8.
MENCELA TUMBUHKAN PERMUSUHAN;
Ngalembana
lan panacad iku padha bae panindake. Lire, tarikane napas padha, kedaling ilat
padha lan obahing lambe ya padha. Sok ngonoa nadyan rekasane utawa gampange
padha, nanging oleh-olehane utawa wohe sing ora padha. Ing ngadat kejaba sok
adoh sungsate uga malah sering kosokbalen. Sing siji bisa ngraketake
paseduluran sijine padha bae karo golek dadakan nandur rasa memungsuhan.
TERJEMAHAN:
Pujian
dan celaan itu sama tindakannya. Artinya, sama tarikan napasnya; Sama juga
gerakan lidah dan bibir. Bagaimanapun juga, walau susah dan gampangnya sama,
tetapi buah yang dipetik tidak sama. Tidak hanya jauh berbeda bahkan
bertolak-belakang. Yang satu bisa mempererat tali persaudaraan, satunya lagi
justru cari gara-gara untuk menanam benih-benih permusuhan.
9.
“NGRASANI” ITU MERUGIKAN DIRI SENDIRI DAN ORANG LAIN”
Ngrasani
alaning wong, iku ora mung gawe pitunaning wong kang dèn rasani bae, iya uga
gawe pitunane dhewe.
TERJEMAHAN:
Membicarakan
kejelekan orang lain itu tidak hanya merugikan bagi yang “dirasani” tetapi juga
merugikan diri sendiri.
10.
BILA ADA ORANG “NGRASANI” ALIHKAN ARAH PEMBICARAAN;
Lêlabuhan
bêcik iku suwargi R. ms H. Jayadiningrat, bupati kaparak kiwa, iku ora tau
nyatur alaning wong, luwih manèh angrasani alaning nagara, wis ora pisan-pisan,
yèn ana wong nyatur alaning wong utawa ngrasani alaning nagara, disêlani
pangandika: bêcik seje gunêm kuwi bae: jagomu si genjong apa wis waras awake
... kang nganggit layang iki wêruh dhewe.
TERJEMAHAN:
Teladan
yang diberikan RMH Jayadiningrat, bupati keparak kiwa, beliau tidak pernah
membicarakan kejelekan orang lain maupun kejelekan pemerintah. Kalau ada orang
yang berperilaku demikian, beliau mengalihkan arah pembicaraan: Bagaimana ayam
jagomu, si genjong, apa sudah sehat kembali badannya? Yang menulis buku ini
(maksudnya Ki Padmasusastra) mengetahui sendiri.
11.
BILA DICELA TETAPLAH SABAR;
Samangsa
kowe diclatu wong kanthi sengak aja kok wales sanalika kanthi tembung (rembug)
kang sengak lan atos. Prayoga tanggapana mawa pakarti kang alus lan sareh. Jer,
yen klawan laku kaya mangkono iku, kowe bisa ngendhakake watak kang panasbaran,
lan bisa ngasorake sipat kang lagi kasinungan iblis.
TERJEMAHAN:
Sewaktu
orang berbicara kepadamu dengan omongan yang tidak enak jangan seketika kau
balas dengan ucapan serupa dan keras. Tanggapilah dengan halus dan sabar. Hanya
dengan cara itu kamu dapat mengendalikan watak kasar dan keras serta
mengalahkan manusia yang sedang kemasukan iblis
KESIMPULANYA;
Sebaiknya
kesenangan yang satu ini: Mencela, mencela sekaligus memberi pitutur, dan
membicarakan kejelekan orang lain, kita buang jauh-jauh. Melakukannya mudah,
senangnya hanya sesaat dan selebihnya diri sendiri yang akan merugi. Bila ada
orang berperilaku demikian, kita tidak usah ikut-ikutan, dan bila kita yang dicela,
bersikaplah “Sabar Narima Ing pandum/Legawa”
He
he he . . . Edan Tenan. Salam Rahayu kanti Teguh Slamet Berkah Selalu Lurr.
Ttd:
Wong Edan Bagu
Pengembara
Tanah Pasundan
Tidak ada komentar:
Posting Komentar